ايران اسلامي نيز در طول جنگ تحميلي و دوران دفاع مقدس تجربيات و اندوخته هاي ارزشمندي از لحاظ نظامي، سياسي، اقتصادي و اجتماعي داشته است كه نه تنها موجب قوت و استحكام بنيان هاي جامعه مي شود، بلكه در موارد مشابه نيز به تجربيات گذشته ارجاع مي گردد. در اين زمينه بازخواني اقتصاد و تجربيات دفاع مقدس در شرايط كنوني كه كشورمان مورد تحريم قرار گرفته و تحت فشارهاي سياسي، اقتصادي و تبليغاتي جوامع غربي است، مي تواند موجبات تحقق اقتصاد مقاومتي را فراهم سازد.
اقتصاد مقاومتي از جنبه هاي مختلف با اقتصاد دوران جنگ تحميلي نزديكي دارد و مي تواند از تجربيات اقتصادي اين دوران بهره گيرد. در دوران دفاع نيز كشورمان از سوي برخي جوامع مورد تحريم و تهديد قرار گرفته بود و با وجود شرايط سخت دفاع از سرزمين، توانست اين تحريم ها را فاقد اثر و بدون كاركرد كند. اكنون نيز كشورمان در مسير تحول و توسعه مورد تهديد و فشار قرار گرفته و در اين راستا مي تواند به تجربيات اقتصادي دفاع مقدس بازگردد. براي بهره گيري اقتصاد مقاومتي از تجربيات دوران دفاع مي بايد مقايسه اي از شرايط، توانايي ها و محدوديت هاي نظام اقتصادي صورت گيرد.
اقتصاد دوران دفاع مقدس، ويژگي و خصيصه هاي منحصر به فردي داشت كه مجاهدت ها و تلاش هاي اقتصادي و اجتماعي ملت ايران موجب شد تا شرايط و اوضاع جامعه، جلوه اي خاص و مستقل به خود بگيرد. در اين دوران با اينكه كشورمان تحت فشار جنگ و مسائل حاكي از آن بود، اما تعاون، وحدت و جهاد اقتصادي مردم موجب بي اثر سازي تهديدها و فشارها شد. در اين دوران، از استعداد، امكانات و علوم مردمي حداكثر استفاده صورت مي گرفت، بسيج عمومي و كمك هاي مردمي نقش مهمي در تقويت اقتصاد داشت و اين امر، تمام كشورهاي جهان را دچار حيرت و شگفتي ساخت.
با اينكه هزينه هاي اقتصادي جنگ بسيار سرسام آور بود؛ اما مجاهدت اقتصادي، قناعت، صرفه جويي، احسان مردم و حضور و فعاليت گسترده زنان در كنار مردان سبب شد تا كشور بتواند با تمامي جنگ هاي اقتصادي و نظامي مقابله كند. وحدت و همبستگي مردم در مسائل اجتماعي و اقتصادي و سياسي بسيار بالا بود كه در نوع خود بي نظير و كمياب است. وجود هدف يكسان يعني شكست دشمنان اسلام و نيل به رشد و موفقيت سياسي موجب همبستگي و مجاهدت بالاي ملت ايران شده بود.
عملكرد اقتصاد ايران در دوران جنگ تحميلي، نقاط عطف و قوت آن بهترين، عيني ترين و علمي ترين تجربيات اقتصادي است كه مي تواند براي تحقق اقتصاد مقاومتي مورد استفاده قرار گيرد. با نگاهي به تاريخ ايران و تغييرات و تحولات اقتصادي در دوران دفاع مقدس مي توان مجموعه اي منسجم و ارزشمند از مقاومت ها و مجاهدت هاي مردم ايران را به دست آورد و اين تجربيات و اندوخته ها با شرايط اقتصادي، اجتماعي و اعتقادي جامعه ما سازگار است و لزومي ندارد كه به منابع، اسناد و نظريات ديگر جوامع در اين زمينه مراجعه كنيم.
دوران هشت ساله دفاع مقدس از جمله مهم ترين مقاطعي است كه غرب تلاش كرد تا با استفاده از حربه تحريم، جمهوري اسلامي را در رويارويي با تجاوز رژيم بعث عراق به خاك ايران تضعيف كند. چگونگي دور زدن اين تحريم ها و تلاش براي خودكفايي دو مقوله مهمي بود كه در آن مقطع حساس از اهميت وافري برخوردار بود. «محسن رفيق دوست» كه در دوران جنگ تحميلي وزير سپاه بوده در روزهاي اخير گفت وگوهايي در خصوص استراتژي جمهوري اسلامي در تقابل با تحريم هاي غرب در زمان جنگ تحميلي با رسانه هاي مختلف داشته كه بخش هايي از مطالب مطرح شده در اين مصاحبه ها را در ادامه مي خوانيد.

حاضريم بفروشيم، اما از شوروي مي ترسيم
به طور قطع، همه مردم مي دانند تحريم ها عليه انقلاب اسلامي، به عناوين مختلف، از اول پيروزي انقلاب شروع شد. البته از همان اول انقلاب، تحريم نظامي علني بود. بقيه تحريم ها به مرور و با توجه به شرايط پيش آمد. وقتي براي اولين بار تصميم گرفتيم براي سپاه اسلحه و مهمات تهيه كنيم، ابتداي كار مجبور شديم به دو كشور قناعت كنيم؛ بلغارستان و كره شمالي. كره شمالي چندان در تحريم شركت نكرد، اما شرق و غرب از اين نظر ما را تحريم كرده بودند. پس از مدتي بلغارستان هم به ما گفت مستقيماً به شما اسلحه نمي فروشيم.
به همين دليل، من مجبور بودم به ليبي بروم تا با عده اي از افسران ليبي به بلغارستان برويم. بلغار ها مي گفتند: «حاضريم بفروشيم، اما از شوروي مي ترسيم. ليبي مهمات را بخرد و به شما بدهد.» ليبي آنها را مي خريد و به ما مي فروخت. ما هم به ملوان مي گفتيم كه اين اسلحه ها را به جاي آفريقا به ايران بياور.
اين داستان مشهور است كه ارتش براي محافظت از مرزها يك محموله سيم خاردار از يوگسلاوي خريده بود كه بايد از خاك شوروي وارد ايران مي شد. روس ها دو سال اين سيم خاردارها را در خاك خودشان حبس و توقيف كرده بودند. پس از دو سال، سفير شوروي در ايران پيش آقاي بشارتي رفت و گفت: «با كمال افتخار مي خواهم به شما خبر بدهم كه اسلحه هاي شما را آزاد كرديم.» اما ديدند سيم خاردار است. در واقع، از پيش از شروع جنگ و بلافاصله پس از پيروزي انقلاب اسلامي، ما تحريم نظامي را كاملاً حس مي كرديم.

تحريم ها براي ما تبديل به فرصت شد
من معتقدم، همانطور كه امام(ره) و مقام معظم رهبري تحليل كرده اند، جنگ از الطاف خفيه خداوند بود. از نظر عقلي و محاسبات نظامي، ما بايد در همان ماه اول جنگ شكست مي خورديم. حتي بعضي از نيروهاي خوب ارتش مي گفتند كه صدام بر اساس محاسبات كامل نظامي به ما حمله كرده است و مثلاً تعداد تانك ها، هواپيماها و نفراتش نسبت به ما برتري دارد. در ابتداي جنگ، با خيانت هايي كه در ايران شده بود، هر افسري در شهر خودش خدمت مي كرد و دوره سربازي نصف شده بود. به همين دليل، پادگان هاي ما خالي بودند، اما ما عنصري به نام «حضور مردمي» را وارد جنگ كرديم.
اين حضور مردمي در ادامه جنگ در زمينه توليد داخلي اسلحه و مهمات خودش را نشان داد. من هميشه گفته ام درست است كه تا آخر جنگ با غيرت مان جنگيديم، ولي از فتح خرمشهر به بعد تقريباً از نظر نظامي خودكفا شده بوديم. در اواخر جنگ وضعيت ما نسبت به دشمن، از نظر ع ده و عده، خيلي برتر بود. من معتقدم تحريم ها، همانطور كه امام(ره) و آقا گفته اند، براي ما تبديل به فرصت شد.
بهترين موشك ضدزره در دنيا موشك «تاو» است. در ابتداي جنگ، تا وقتي كه موشك تاو را داشتيم، در برخورد با تانك هاي عراقي برتر بوديم. وقتي اين موشك ها تمام شدند، از كاتيوشا و سلاح هاي شرقي استفاده مي كرديم. بچه هاي رزمنده مي گفتند يك تاو يك تانك را از پا درمي آورد. من آن موقع وظيفه داشتم موشك تاو بخرم. با خيلي ها قرارداد مي بستيم، گشايش اعتبار مي كرديم، ضمانت نامه بانكي هم مي گذاشتند كه ظرف شش ماه موشك ها را تحويل مي دهند. پنج ماه كه تمام مي شد، مي گفتند سه ماه ديگر تحويل مي دهيم و هر بار اين زمان را تمديد مي كردند. در نهايت فهميديم نمي خواهند موشك ها را به ما بدهند. به همين دليل، تصميم گرفتيم خودمان موشك تاو بسازيم. امروز موشك هاي ضدزره ما از موشك هاي تاو آمريكايي هم بهتر است، لذا تحريم در جنگ براي ما فرصت بود.
يادم هست در همان اوايل جنگ يك روز به بچه هاي رديف بالاي وزارت دفاع گفتيم برويد تخصص هاي مختلف را جمع كنيد، فكر كنيد اين جنگ 100 سال طول مي كشد يا اين جنگ تمام مي شود و جنگ هاي ديگري شروع مي شود، هر چه را كه براي دفاع لازم داريم خودتان بسازيد. كارخانه هفت تير كه در دوره جنگ در اصفهان ساخته شد امروز بزرگ ترين كارخانه تسليحات دنياست. در حال حاضر در قزوين، تهران و تبريز چندين كارخانه درست شده است كه فكرش در دوره تحريم ريخته شده بود. البته از همان اول كارخانه ها را دومنظوره ساختيم، لذا كارخانه اي كه در اصفهان داريم، هم مي تواند به سرعت هر نوع سلاحي را توليد كند و هم مي تواند فولاد مباركه، ذوب آهن اصفهان و پالايشگاه هاي نفت را، با آن تعداد زياد ماشين (CNC) آخرين سيستم كه در زمان جنگ در آنجا نصب كرده ايم، پشتيباني كند. بنابراين تحريم در زمان جنگ براي ما فرصت بود و از اين فرصت هم خوب استفاده كرديم.

اثر تحريم در بخش اقتصاد مردمي
از اول انقلاب تا امروز، به ضرس قاطع مي توان گفت مشكل ما اين است كه اقتصاد مردمي نداريم. در زمان جنگ شايد يك مقدار پذيرفته شده بود كه همه اقتصاد در دست دولت باشد تا بتواند جنگ را اداره كند، ولي امروز توجيهي براي اين امر وجود ندارد. در سال 62 كه وارد دولت شده بودم، يك روز 19 تن از وزرا حضور داشتند و در همان موقع، يعني در دوره جنگ، بحث بر سر اين بود كه اين كار را مردم انجام دهند يا دولت؟ رأي گيري كردند، 9 نفر مخالف و 9 نفر موافق بودند. من هم رأي ندادم. آقاي نخست وزير پرسيد: «رأي شما چيست؟» گفتم: «اگر رأي من مهم است، جلسه بعد رأي گيري كنيد.» از همان جا رفتم جماران خدمت امام (ره) و به ايشان گفتم من از پاي منبر و كتاب هاي علما اقتصاد را ياد گرفته ام و در دانشگاه تحصيل نكرده ام، ولي خودم اهل كسب و تجارت بوده ام. از شما اين سوال را دارم كه صنعت، تجارت و كشاورزي بايد دست چه كسي باشد؟
امام (ره) گفتند صنعت، تجارت، مسكن و كشاورزي بايد دست مردم باشد. مسكن را ايشان اضافه كردند. اين حرف را در همان زمان جنگ زدند. امام(ره) فرمودند: «زندگي مردم را دست كارمند ندهيد.» همين امروز كه حرف از تحريم مي زنند، تحريم داخلي دولت براي توليدكنندگان بيشتر از خارجي هاست. يك ثبت سفارش آن قدر طول مي كشد تا كاري كه توليدكننده مي خواهد انجام بدهد مزيت نسبي اش را از دست مي دهد. عوامل مختلفي بر سياست هاي داخلي ما اثر مي گذارد كه از تحريم هاي خارجي بدتر هستند.
آن آقايي كه مي نويسد اگر تحريم نبود، چنين و چنان مي شد، بايد بداند كه زمان انقلاب ما از نظر خوراك 70 درصد به خارج وابسته بوديم و 30 درصد توليد داخلي داشتيم. اگر سه ماه به ما گندم نمي فروختند، از گرسنگي مي مرديم. با همه نوسانات، بدسياستي ها و بدكاري ها، امروز ما از نظر مواد غذايي 85 درصد خودكفا هستيم و 15 درصد وارد مي كنيم.
تحليلگري كه مي گويد اگر تحريم نبود، دو فرودگاه بين المللي ديگر هم مي ساختيم، بايد بداند كه در زمان طاغوت از 90 هزار روستاي كشور فقط سه روستاي خان نشين برق داشتند، در حالي كه امروز روستايي نداريم كه حتي با 20 خانوار برق نداشته باشد. درست است كه ما به عدالت اجتماعي مورد نظر امام(ره) و مقام معظم رهبري نرسيده ايم، ولي عملاً بخشي از آن را اجرا كرده ايم و بخشي از آن خود به خود براي مردم اجرا شده است.

نمازشب خوان ها هم مي توانند
اين خاطره را بارها گفته ام. آن اوايل كه تصميم گرفتيم موشك تاو بسازيم، عده اي از دانشمندان خودمان را كه اكثراً دكتر يا فوق ليسانس بودند خدمت امام (ره) بردم و به ايشان عرض كردم: «آقا، من به اين نتيجه رسيده ام كه اگر مغزهاي الكلي، ناصالح، ناسالم و دائم الخمر اروپايي و آمريكايي مي توانند كارهاي بزرگ علمي و تحقيقاتي انجام دهند، اين افرادي كه خيلي هاي شان نماز شب هم مي خوانند قطعاً با سرعت بيشتر و با كيفيت بالاتري مي توانند اين كار را انجام دهند.» بعد گفتم: «اين ها به من قول داده اند كه به سرعت موشك تاو را بسازند.» امام(ره) خيلي خوشحال شدند و گفتند: «اين حرف تو و اين واقعيتي كه گفتي براي من بسيار مقبول تر از هزاران موشك است. بخواهيد، مي توانيد.» همين طور هم شد. وقتي كه ما از رتبه 140 علمي جهان به رتبه 10 رسيده ايم، يعني مي توانيم به رتبه دوم هم برسيم. خدا اين ملت را فوق العاده باهوش خلق كرده است. ايراني مخصوصاً با توسل به ائمه اطهار (عليهم السلام) عظمت و قدرتي دارد كه كسي با آن برابري نمي كند.

چرا ما را تحريم كرده اند؟
اگر بگوييم هيچ اثري ندارد، چشم هاي مان را بسته ايم. اما آيا همين امروز كه بانك مركزي ما تحريم شده است، با دنيا مبادلات ارزي نداريم؟ آمده اند با نامردي، ظلم و جنايت هزينه هاي ما را افزايش داده اند. ما هم هزينه اي را مي پردازيم كه به آن معتقديم. چرا ما را تحريم كرده اند؟ چون به حرف شان گوش نمي دهيم. آيا بناست به حرف شان گوش بدهيم؟ اين تحريم ها در شرايطي است كه مصرف كشور ما در بسياري از چيزها بيش از اندازه است. مي گويند در ايران هر نفر 50 برابر يك چيني برق مصرف مي كند. وقتي كه ما در تحريم قرار بگيريم، اول به خودمان مي آييم. امروز در كارخانه اي بودم كه مي گفتند ما به سختي و با ريسك پول را منتقل مي كنيم، اما بالاخره كارشان را انجام مي دهند و كالاي شان را وارد مي كنند.
در زمان جنگ، از تحريم هاي ما دو كشور چاق شدند؛ امارات و تركيه. امروز هم چند كشور ديگر از تحريم هاي ما چاق مي شوند. ما امروز به جاي اينكه فلان كالا را مستقيماً از آلمان بخريم، از كشور ديگري مي خريم. آن طرف مرز معامله مي كنيم و كالاي مان را وارد مي كنيم. كار سخت تر و گران تر شده، اما اين بهايي است كه براي آرمان هاي مان مي پردازيم. اول انقلاب همه مي گفتيم اين انقلاب ايدئولوژيك است و يكي از اهداف آن رفاه مردم و عدالت اجتماعي و اقتصادي است. اما نبايد فراموش كنيم كه اصل انقلاب ما ايدئولوژيك است، انقلاب كار و نان و مسكن نيست. دستاورد بهايي كه در اين تحريم ها مي پردازيم تونس، مصر، ليبي، بحرين و به زودي عربستان سعودي، يمن و تمام منطقه و دنياست. در دنيايي كه پول معيار است، بايد اين بها را بپردازيم.
ما هنوز صدور نفت مان كم نشده است. البته كارها سخت تر شده است و به جاي اينكه مستقيماً با ما معامله كنند، با يك واسطه اين كار را انجام مي دهند و آن واسطه هم سود مي برد، ولي هيچ وقت فلج يا متوقف نمي شويم. همين امروز صحبت بود كه اگر بتوانيم فلان دستگاه را بياوريم، مي توانيم كالايي كه از اروپاي غربي وارد مي كنيم خودمان توليد كنيم. اين از نتايج تحريم است.

چرا پاي تحريم ها نمي ايستند؟
رشد سياسي مردم ما بسيار سريع است. بايد بيشتر اطلاع رساني و در عين حال آينده روشني براي مردم ترسيم كنيم. فشاري كه روي دنياي سرمايه داري است سبب شده است كه پشت سر هم كشورها را از تحريم ها معاف كنند. چرا پاي تحريم ها نمي ايستند؟ چون نمي توانند. بنابراين من معتقدم اين مرحله هم ان شاءالله با موفقيت ملت ايران مي گذرد. واقعاً بايد كمي مصرف مان را كم كنيم. چرا بايد مصرف برق ما 50 برابر چين باشد؟ چرا مصرف نان ما بايد بيشتر از سرانه دنيا باشد؟ در همه چيز اين طور هستيم. چقدر زباله توليد مي كنيم؟ سرانه توليد زباله در تهران چند برابر شهرهاي ديگر جهان، مثلاً برن سوئيس، است؟ اسراف مي كنيم. نبايد اين طور باشد. ملتي كه مي خواهد انقلاب ايدئولوژيك خودش را نگه دارد بايد خودش را با تبعاتي كه برايش پيش مي آيد تطبيق دهد. هيچ مشكلي پيش نمي آيد.